Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską został zawarty 28 lipca 1993 r. Ratyfikowano go prawie pięć lat później - w 1998 r. Dlaczego zwlekano tak długo z ratyfikacją?
Klimat polityczny wokół Konkordatu, począwszy od jesieni 1993 do jesieni 1997 r., był wielce nieprzyjazny. Władzę w Polsce sprawowała wówczas lewica, a wiodące znaczenie miał SLD. Niektórzy jej politycy wrogo nastawieni do Kościoła ustawicznie blokowali ratyfikację Konkordatu. Wysuwano absurdalne i niedorzeczne zarzuty, wśród których najczęściej powtarzane to: zagrożenie Polski ze strony Kościoła katolickiego, który wprowadzi państwo wyznaniowe dyskryminujące niewierzących i inne wyznania, brak tolerancji i przymus w spełnianiu praktyk religijnych, w zawieraniu małżeństw w kościele, w uczęszczaniu na naukę religii, a nawet zagrożenie dla grzebania na cmentarzach osób innych wyznań i niewierzących.
Ta niekorzystna dla ratyfikacji Konkordatu sytuacja zmieniła się jesienią 1997 r., kiedy to wybory wygrała Akcja Wyborcza Solidarność. Po ukonstytuowaniu się nowego parlamentu i rządu Rzeczypospolitej szybko przystąpiono do procedury ratyfikacyjnej. Miała ona następujące etapy: 8 stycznia 1998 r. Konkordat zatwierdził Sejm RP, 22 stycznia - Senat, 23 lutego w południe ustawę ratyfikacyjną podpisał Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski, a wieczorem tego samego dnia Konkordat potwierdził Papież Jan Paweł II. 25 marca 1998 r. nastąpiła w Watykanie wymiana dokumentów ratyfikacyjnych pomiędzy Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską. Na tekście „Protokołu z wymiany dokumentów ratyfikacyjnych” widnieją podpisy kard. Angelo Sodano - sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej i prof. Jerzego Buzka - premiera rządu RP.
Konkordat, regulując całokształt stosunków Kościół Katolicki - Państwo Polskie, opiera się na następujących zasadach wypracowanych przez Sobór Watykański II:
1. Zasada wolności religijnej przysługująca każdemu człowiekowi w wymiarze religijnym, społecznym oraz godności osoby ludzkiej.
2. Zasada autonomii i wzajemnej niezależności Kościoła i Państwa, podkreślająca ich suwerenność i rozgraniczenie kompetencji.
3. Zasada współpracy Kościoła i Państwa dla dobra wspólnego.
Postanowienia Konkordatu oparte na przywołanych zasadach sprawiły, że stoi on na straży niepodległości naszej Ojczyzny, buduje i umacnia w niej ład moralny i społeczny, głosi oraz popiera godność i prawa ludzkie każdego Polaka. Wytycza program harmonijnego współżycia i współdziałania wszystkich obywateli i jest orędownikiem - tak bardzo potrzebnej Polsce - zgody narodowej. Wspaniałą klamrą spina losy Kościoła i Narodu.
W perspektywie historycznej wyraził to Ojciec Święty Jan Paweł II, przemawiając 25 marca 1998 r. podczas wymiany dokumentów ratyfikacyjnych: „Kościół zawsze był z Narodem i nigdy jego losy nie były mu obojętne (…). Trwa w nim nieprzerwanie przez dziesięć wieków - nikt i nic nie zdołało go oderwać od Narodu i zniszczyć tej duchowej łączności; ani zaborcy, ani okrucieństwa ostatniej wojny, ani ideologia marksistowska”. Papież również odniósł się wtedy do przyszłości: „Konkordat jest wyzwaniem dla wszystkich, którym leży na sercu przyszłość Polski i którzy czują się współodpowiedzialni za jej losy. Jest wielką szansą i zadaniem dla obecnych i przyszłych pokoleń”.
W minionym dziesięcioleciu Konkordat, jego inspiracje, jego realizacja, także przy pomocy ustaw okołokonkordatowych, okazały się niezwykle korzystne dla Państwa i Kościoła, który - trzeba to podkreślić z naciskiem - nie otrzymał żadnych przywilejów, tylko wolność, której tak bardzo brakowało mu w tzw. demokracji ludowej. Stosunki Kościół - Państwo, powtórzmy, oparte były w mijającym dziesięcioleciu na zasadzie wzajemnej współpracy. Nie ma tu mowy o rozdziale Kościoła od Państwa. Formułę tę, która w polskiej rzeczywistości zapisała się bardzo niechlubnie, należy odłożyć do lamusa naszej historii. Minione dziesięciolecie udowodniło, że zarzuty ówczesnych polityków lewicy, nienawistnie kierowane przeciw Konkordatowi, takie jak choćby o państwie wyznaniowym czy dyskryminacji, okazały się zupełnie bezpodstawne. Nie ma także żadnej dyskryminacji i przymusu przy zawieraniu małżeństw konkordatowych, wprost przeciwnie - takie rozwiązanie cieszy się powszechnym uznaniem.
Nie sprawdziły się złowieszcze przepowiednie o dyskryminacji innych Kościołów i Wspólnot religijnych. Stało się tak, jak to przewidział premier Jerzy Buzek, który podczas wymiany dokumentów ratyfikacyjnych powiedział: „Konkordat stwarza nieskrępowane możliwości działania dla Kościoła katolickiego w Polsce - pośrednio tworzy je również dla innych Kościołów i wyznań”. Niejako na kanwie Konkordatu, służącego za wzorzec, powstały ustawy przyznające pełną swobodę działania innym Wspólnotom religijnym. Stąd Konkordat jest również darem dla innych wyznań.
Przywołane zbawienne owoce Konkordatu nie wykluczają różnych problemów i trudności na linii Kościół - Państwo. Ich przyczyny są różnorodne. Przytoczę jedną: są nią pozostałości rasizmu, jakim odznaczał się system komunistyczny, który ludzi wierzących, w szczególności katolików, traktował jak obywateli drugiej kategorii. Taką typową pozostałością tego systemu jest obecnie traktowanie przez niektórych działaczy - na szczęście nielicznych, lecz bardzo głośnych - stopni z religii na świadectwie, dyskusje wokół ich wliczania do średniej ocen czy wokół zaakceptowania religii jako dowolnego przedmiotu na maturze, a nawet usunięcie nauki religii ze szkół. Trzeba być nieludzkim, aby żądać, by polskie dzieci poniewierały się znów po zimnych suterenach, jak to często miało miejsce pod rządami władzy komunistycznej. Ufamy, że jest to bezpowrotna przeszłość.
Polski Konkordat jest narzędziem wyśmienitym, ale jego skuteczność zależeć będzie od ludzi, ich mądrości i dobrej woli. Jak dotychczas, Konkordat zdał wspaniale egzamin. Oby w następnych dziesięcioleciach wnosił zgodę, pokój, jedność, nadzieję, poszanowanie godności i praw ludzkich w Kościele i naszej Ojczyźnie.