Autokar zadymił i zatrzymał się definitywnie na autostradzie kilka kilometrów przed Hannoverem. Na szczęście siłą rozpędu wtoczył się na stację benzynową, którą podczas kolejnych wojaży zagranicznych mijaliśmy zawsze z rozrzewnieniem niezrozumiałym dla nowych członków zespołu. Przez kilka godzin kierowcy walczyli z awarią na własną rękę. Bezskutecznie. Nawet nie myśleli o wezwaniu pomocy drogowej. Co ważne w tej opowieści - był rok 1987. Byliśmy przybyszami zza żelaznej kurtyny. Nie było nas stać na fachową pomoc, a nasz autokar wyglądał w dodatku jak oddział muzealny. Tym bardziej zdziwiło nas pojawienie się pomocy drogowej. - Stoicie tu od kilku godzin, może w czymś pomóc? - zapytał nas czystą polszczyzną mechanik. Mieliśmy szczęście. Właściciel pomocy drogowej okazał się Polakiem i zrobił wszystko, żeby nam pomóc. Najpierw szukał w okolicy nowej sprężarki, ale nigdzie nie zdobył pasującej do naszego muzeum na kółkach. - Trzeba sprowadzić z Polski, ale to potrwa z dobry tydzień - usłyszeliśmy wyrok. A potem rozdzwoniły się telefony, jeszcze nie te komórkowe, bo o nich nikt z nas nawet wtedy nie słyszał. Miejscowa Polonia zabrała nas na noc do swych domów - to również za sprawą miłego rodaka. A rano, po pertraktacjach z uczelnią i organizatorami naszego tournee ruszyliśmy wynajętym niemieckim autokarem do Francji.
Zdążyliśmy w ostatniej chwili, przebierając się w stroje chóralne w autokarze. Kiedy wjechaliśmy w poranek Niedzieli Palmowej do Evreux, przed kościołem Saint-Michel stali już zgromadzeni wierni. Nie było nawet czasu na powitania. Każdy chórzysta dostał w rękę palemkę i rozpoczęła się uroczysta Msza św. oprawiona naszym śpiewem. Byłoby tak jak u nas w Polsce, gdyby nie ministrantki, świeccy szafarze Eucharystii, Komunia przyjmowana przez Francuzów na rękę i pieśń, która zaintonowana przez miejscowych wiernych wprowadziła nas w pełne osłupienie. Patrzyliśmy na siebie w zdumieniu słysząc nic innego jak Góralu, czy ci nie żal. Rozwiązanie zagadki przyszło podczas wspólnego śniadania z naszymi gospodarzami. Wyjaśnił nam to Patryk, urodzony na ziemi francuskiej wnuk pani Aliny, przemyślanki całym sercem. Okazało się, że Francuzom tak bardzo spodobała się melodia piosenki śpiewanej przez polskich emigrantów, że dopisali do niej zupełnie inne, pobożne, słowa i śpiewają ją jako pieśń na podwyższenie krzyża. Z każdym dniem pobytu na francuskiej ziemi obecność tej melodii w kościołach szokowała nas coraz mniej. W przeciwieństwie do nadzwyczajnych szafarzy Eucharystii. Pamiętam jak w katedrze Notre Dame w Rouen, podczas obchodów Wielkiego Tygodnia uciekaliśmy przed skądinąd przemiłą siostrą zakonną rozdzielającą Komunię św.
Francja, najstarsza córka Kościoła, zadziwiała nas nieustannie sprzecznościami. Z jednej strony porujnowane, niemal opustoszałe opactwa, które jak tłumaczył nam jeden z zakonników, nie podźwignęły się już po rewolucji francuskiej. Z drugiej - tłumy ludzi na liturgii Wielkiego Tygodnia i Wielkiej Nocy. Młodzi praktykujący codzienne uczestnictwo w Eucharystii i przedstawiciele średniego pokolenia, dla których odległość 500 m od kościoła była odległością nie do pokonania. Wspaniałe katolickie rodziny, u których gościliśmy i Francuzi żyjący wygodnie, bez Boga i zobowiązań wobec drugiego człowieka. Nieustanne kontrasty.
Jedno muszę przyznać, gdziekolwiek się nie pojawialiśmy, przyjmowano nas z prawdziwą życzliwością. Wręczano nam prezenty, wpuszczano gratis do obiektów muzealnych, w mniejszych miasteczkach, dzięki audycjom i komunikatom w lokalnych rozgłośniach radiowych byliśmy powszechnie znani i doceniani. Niemalże wszyscy słysząc nasz język rozpoznawali w nas chórzystów z Polski. Byliśmy przybyszami z innego, egzotycznego świata. Nie do końca zrozumiałego - bo jak wytłumaczyć goszczącym nas Francuzom, że papieru toaletowego też u nas nie ma - ale tym bardziej budzącego nieustanną ciekawość. Trwała swoista moda na Europę Wschodnią, a dla Francuzów czy Niemców byliśmy jej przedstawicielami. Mieliśmy też wrażenie, że docenia się wysiłki Polski w walce z komunizmem. Słowo „Solidarność” otwierało nam wówczas wszystkie drzwi. Skorych do wzruszeń Francuzów wzruszaliśmy do łez, ale i zadziwialiśmy na każdym kroku.
Kiedy w Niedzielę Zmartwychwstania dotarliśmy wynajętym autokarem do Paryża, pod kościołem, gdzie mieliśmy dać koncert czekała na nas niespodzianka. W promieniach wiosennego słońca ukazało się naszym oczom naprawione muzeum na kółkach. Radość zdawała się nie mieć końca. Nie mógł się nadziwić francuski kierowca, jak można się tak bardzo cieszyć na widok takiego gruchota. On najwyraźniej nie poznał się na polskiej duszy.
Poznali się na niej słuchacze paryskiego koncertu. Gdy śpiewaliśmy, dwukrotnie świątynią wstrząsał szloch. Pierwszy raz, gdy wykonywaliśmy utwór Eli, Eli Gyorgy’a Deakbardosa, węgierskiego kompozytora, który komponował ten utwór zamknięty w budapesztańskiej katedrze, gdy do stolicy Węgier wjeżdżały radzieckie czołgi. Drugi raz, gdy po wielokrotnych bisach, wśród których znalazły się piosenki ludowe, zostaliśmy poproszeni o zaśpiewanie czegoś bardzo polskiego. Po krótkiej konsultacji z dyrygentem zaśpiewaliśmy Boże coś Polskę. Do dziś nie wiem, jak Francuzi mogli zrozumieć w obcym dla siebie języku wezwanie: „Ojczyznę wolną, racz nam wrócić Panie”, ale szloch, jaki rozległ się po świątyni był tak głośny i powszechny, że z trudem, na ściśniętych gardłach, zakończyliśmy nasz śpiew.
Minęło sporo czasu od tej mojej pierwszej podróży za granicę i jednocześnie pierwszej Wielkanocy na obczyźnie, pamiętam jednak doskonale, jak dumni wówczas byliśmy z tego, że jesteśmy Polakami i że mogliśmy podzielić się z innymi swoimi wartościami i bogactwem nieprzeliczalnym na żadną obcą walutę.