Wiele dzisiaj mówi się o tym, że Kościół katolicki i osoby duchowne nie płacą żadnych podatków, że poprzez takie traktowanie nie włączają się w trudną sytuację budżetową państwa. Czy faktycznie tak jest? Kwestia ta wymaga przybliżenia i omówienia, gdyż wokół zagadnienia podatków Kościoła i osób duchownych istnieje wiele kontrowersji i braku wiedzy. Stąd należy, chociaż w sposób pobieżny, przedstawić czytelnikowi rzeczywistość i politykę podatkową państwa wobec Kościoła, zarówno tę dawną, dyskryminująca i niesprawiedliwą, jak i obecną, w świetle unormowań prawnych, które są całościowe i uwarunkowane misją i zadaniami Kościoła.
Po II wojnie światowej Kościół katolicki i inne kościoły oraz związki wyznaniowe znalazły się w niesprzyjających warunkach politycznych, co nie pozostawało bez wpływu na ustawodawstwo dotyczące spraw majątkowych Kościoła jako osoby prawnej oraz duchowieństwa. Odmawianie uznania osobowości prawnej Kościoła i jego jednostek organizacyjnych - przy jednoczesnej niechęci władz państwowych - skutkowało wprowadzaniem licznych ograniczeń i w możliwościach nabywania, dysponowania i zbywania przez Kościół składników majątkowych, jak też wymierzania i naliczania niesprawiedliwych podatków za użytkowanie własności kościelnej, przyjęcie darowizny, za zapisy i spadki. Dopiero ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w PRL (Dz. U. z 1989 r., nr 29, poz. 154 z późn. zm.) deklarowała w art. 52, że Kościołowi i jego osobom prawnym przysługuje prawo nabywania, posiadania i zdobywania mienia ruchomego i nieruchomego, nabywania i zbywania innych praw oraz zarządzania swoim majątkiem. Potwierdzono to art. 23 Konkordatu z 1993 r.
Nigdy jednak nie zaniedbywano opodatkowania Kościoła i osób duchownych, a sposób i zasady tego procesu zależne były od aktualnej polityki państwa.

Opodatkowanie Kościoła

W okresie PRL-u powstawały grupy podatników, cieszące się zróżnicowaną przychylnością władz politycznych. Zasadniczym czynnikiem decydującym o zaliczeniu do odpowiedniej grupy była forma własności. Preferowana była tzw. własność uspołeczniona (państwowa, ewentualnie spółdzielcza), nie cieszyła się zaś względami własność prywatna. Zaliczenie podatnika do którejkolwiek z tych grup powodowało podleganie odmiennym uregulowaniom podatkowym.
Kościół katolicki i zasadniczo inne kościoły i związki wyznaniowe traktowane były jak przedsiębiorstwa dochodowe, których działalność należy ograniczyć przez stosowanie restrykcyjnych instrumentów fiskalnych. Instytucje kościelne płaciły więc podatki: dochodowy, od nieruchomości, gruntowy, od darowizn, od nabycia praw majątkowych, obrotowy (jeśli prowadziły działalność handlową lub przemysłową), od wzbogacenia wojennego. Największą rolę odgrywał podatek dochodowy. Ówczesny system podatkowy nie rozróżniał w ramach tego podatku osób fizycznych i prawnych, a zasadniczo decydowała wysokość dochodu i jego źródło. Stawiało to podatników kościelnych w podwójnie niekorzystnej sytuacji. Z jednej strony bowiem źródła dochodów (głównie ofiary wiernych) nie były źródłami preferowanymi, a z drugiej wielkość podatników (parafie, seminaria, diecezje) powodowała wymierzanie najwyższych stawek, nawet rzędu 65% dochodu. Narastające w ten sposób w zawrotnym tempie zaległości podatkowe stawały się pretekstem do zagarniania na własność państwa nieruchomości kościelnych oraz narzędziem szantażu politycznego wobec Kościoła. Mniej lub bardziej restrykcyjna egzekucja była wyrazem aktualnej polityki władz państwowych.
Zasadnicze zmiany przyniosło dopiero uchwalenie nowych ustaw podatkowych na początku lat 90. Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 1993 r., nr 106, poz. 482 z późn. zm.) w rozdz. 4 traktującym o zwolnieniach przedmiotowych (w art. 17 ust. 1 pkt 4 a) stanowi, że wolne od podatku są dochody kościelnych osób prawnych, które pochodzą: 1. Z niegospodarczej działalności statutowej; 2. Z pozostałej działalności w części przeznaczonej na następujące cele: kultu religijnego, oświatowo-wychowawcze, naukowe, kulturalne, charytatywno-opiekuńcze oraz na konserwacje zabytków, prowadzenie punktów katechetycznych, inwestycje sakralne w zakresie: budowy, rozbudowy i odbudowy kościołów oraz kaplic, adaptację innych budynków na cele sakralne, a także innych inwestycji przeznaczonych na punkty katechetyczne i zakłady charytatywno-opiekuńcze.

cdn.