Łukasz Krzysztofka: W listopadowe dni licznie odwiedzamy groby naszych bliskich. Dziesiątki tysięcy mieszkańców stolicy przychodzą m.in. na 232-letni panteon historii Warszawy i Polski, jakim są Stare Powązki. W jaki sposób jest konserwowana i pielęgnowana ta zabytkowa nekropolia?

Ks. Jacek Laskowski: Prowadzone są prace renowacyjne, restauratorskie i konserwatorskie na nagrobkach i pomnikach, często z wykorzystaniem tradycyjnych technik oraz materiałów. Współpracujemy z wieloma instytucjami, fundacjami, firmami państwowymi i prywatnymi, by nekropolia ta pozostała miejscem żywej pamięci i dziedzictwa. Wspomnę zwłaszcza Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami, który dokładnie od 50 lat troszczy się o przywracanie świetności zabytkowym nagrobkom.

Archidiecezja Warszawska przed trzema laty powołała do istnienia Fundację Stare Powązki. Oprócz projektów konserwatorskich prowadzi ona również projekty edukacyjne. Obecnie trwa realizacja wirtualnego spaceru po Starych Powązkach. Co będzie końcowym efektem projektu?

Umieszczenie w Internecie wizualizacji najcenniejszych rzeźb i nagrobków cmentarza. Właśnie dobiegają końca prace pierwszego etapu skanowania w technologii 3D głównych alejek Starych Powązek. Skanowanie 3D umożliwia przeniesienie do świata wirtualnego i oglądanie obiektów z bliska z dużą precyzją, z każdej strony i bez względu na pogodę. Niezwykła realizacja, która od wielu tygodni trwa na obszarze najstarszej części nekropolii, polega na umożliwieniu odbiorcom na całym świecie zwiedzania najcenniejszego obszaru historycznego bez wychodzenia z domu. Skanowane są obiekty zabytkowe, całe alejki, także zieleń, a niekiedy wiewiórki, które są stałym elementem krajobrazu Starych Powązek.

Wirtualny spacer po zabytkowej nekropolii będzie doskonałym narzędziem przy realizacji zajęć z zakresu historii sztuki i konserwacji, a także narzędziem edukacyjnym dla osób z dysfunkcjami wzroku lub z problemami z poruszaniem się.

Oczywiście. Idea wirtualnego spaceru po Starych Powązkach jest odpowiedzią na zapotrzebowanie współczesnego świata cyfrowego i jest też alternatywą dla prezentacji dziedzictwa historycznego. Digitalizacja daje możliwość prowadzenia badań i analiz obiektów historycznych przez szerokie grono zainteresowanych. Liczymy, że wirtualny spacer dostępny dla nieograniczonej liczby odbiorców, przyczyni się również do upowszechniania wiedzy o polskim dziedzictwie kulturowym. A dla turystów odwiedzających Polskę i Warszawę to będzie zachęta do poznania naszego dziedzictwa narodowego.

Jakie prace konserwatorskie są obecnie wykonywane na Starych Powązkach?

Kontynuowana jest odbudowa zabytkowego ogrodzenia, którą ponad dekadę temu rozpoczął mój poprzednik ks. prał. Marek Gałęziewski. By zadbać o układ kwater, ułatwić poruszanie się osobom odwiedzającym naszą nekropolię, przywracamy wygląd i funkcjonalność oraz odnawiamy alejki cmentarne. Tylko w tym roku położyliśmy 500 metrów bieżących granitowych nawierzchni. Powiększyliśmy monitoring o Aleję Zasłużonych, Katakumby i okoliczne alejki. Docelowo chcemy objąć nim wszystkie bramy cmentarza.

Co jeszcze robicie?

Na bieżąco jest przeprowadzana inwentaryzacja drzew, których na terenie cmentarza jest ok. 25 tys. Są one zielonymi płucami Warszawy, a na pewno tej części miasta. Troska o Powązki to kolejne latarnie, ujęcia wody, odrestaurowane pomniki. Czas i wysiłek włożyliśmy też w największy pomnik na Starych Powązkach, jakim jest kościół św. Karola Boromeusza. Podjęliśmy się m.in. malowania wnętrza kościoła, by swoją unikatową architekturą, bielą i czystością cieszył oko, ale nade wszystko był godnym miejscem spotkania Boga i człowieka.

1 listopada 2023 r. na Powązkach został poświęcony Grób Dzieci Utraconych, przedstawiający anioła pochylonego nad kołyską. Czy dużo osób modli się w tym miejscu?

Tak, od dnia, kiedy został poświęcony, miejsce spoczynku znalazło w nim szesnaścioro dzieci, a wiem, że dla wielu kobiet, które utraciły dziecko jest symbolicznym miejscem ich pochówku. Warto pamiętać o tym miejscu szczególnie wtedy, gdy ktoś z naszych bliskich czy znajomych znajdzie w tej bolesnej sytuacji.

Jaka jest istota uroczystości Wszystkich Świętych?

Uczczenie tych, którzy osiągnęli już pełnię zbawienia i są w niebie. To święto przypomina, że wszyscy jesteśmy powołani do świętości. Wskazuje na zjednoczenie całego Kościoła: pielgrzymującego na ziemi, oczyszczającego się w czyśćcu i triumfującego w niebie. To dzień radości i nadziei, że i my kiedyś dołączymy do tego grona. Oby to święto było kiedyś i naszym świętem.

Czym różni się ono od Dnia Zadusznego?

Dzień Zaduszny, 2 listopada, to czas modlitwy za wszystkich wiernych zmarłych, którzy wciąż oczyszczają się w czyśćcu. To wyraz naszej miłości i solidarności z nimi, by pomóc im w drodze do nieba. A warto się za nich modlić, gdyż sami nie mogąc się wstawiać za siebie, są wielkimi orędownikami u Boga w naszych sprawach. Zachęcam więc wszystkich w tym listopadowym czasie do modlitwy wypominkowej za tych, co byli i są nieustannie bliscy naszemu sercu.

Co jest najlepszą pomocą dla dusz cierpiących w czyśćcu?

Modlitwa, zwłaszcza ofiarowanie za nich Mszy św. Kościół naucza, że dusze w czyśćcu nie mogą już same za siebie się modlić, więc potrzebują naszej pomocy. Św. Monika powiedziała: „Złóżcie moje ciało tam, gdzie uznacie za stosowne, ale proszę zawsze pamiętajcie o mnie przy ołtarzu”. Oprócz modlitwy ważne są także uczynki miłosierdzia, posty oraz jałmużna ofiarowane w intencji zmarłych, by skrócić ich czas oczyszczenia i pomóc im szybciej osiągnąć pełnię radości w niebie. W oktawie uroczystości Wszystkich Świętych, czyli do 8 listopada, codziennie możemy zyskać odpust zupełny za naszych zmarłych, odwiedzając cmentarz, będąc w stanie łaski uświęcającej, modląc się w intencjach papieża i przyjmując Komunię św.

Jak można wspomóc ratowanie zabytkowych nagrobków?

Poprzez wpłaty na konto Fundacji, które znaleźć można na stronie https://fundacja.stare-powazki.pl/wesprzyj-fundacje/, bądź za pośrednictwem aplikacji mobilnej.