Modesta zmarła 31 stycznia 1983 r. na dworcu kolejowym Termini w Rzymie po tym, jak obsługa karetki odmówiła zabrania jej do szpitala, bo – żyjąc na co dzień na ulicy – była brudna i miała wszy. Po tych tragicznych wydarzeniach kobieta stała się symbolem wszystkich bezdomnych, którzy w chorobie i słabości nie doczekali się znikąd pomocy. Od tego czasu Wspólnota Sant’Egidio co roku na całym świecie, także w Polsce, wspomina ludzi, którzy żyli i zmarli na ulicach naszych miast.

Nie zapomnimy

W rzymskiej bazylice Najświętszej Maryi Panny na Zatybrzu, która jest bazyliką tytularną prymasów Polski (kardynałów Wyszyńskiego i Glempa), zgromadzili się bezdomni, ubodzy i wolontariusze, aby uczcić pamięć Modesty, zmarłej 41 lat temu, oraz wszystkich bezdomnych, którzy odeszli w ostatnich latach. Zebrani z głębokim wzruszeniem słuchali odczytywanej długiej listy imion, a towarzyszyło temu zapalanie kolejnych świec przed ikoną Najświętszej Maryi Panny Matki Miłosierdzia na znak, że imię każdego, wpisane w serce Boga, nigdy nie zostanie zapomniane.

O Modeście Valenti niewiele wiadomo poza tym, że przybyła do Rzymu z Triestu, prawdopodobnie powodowana chęcią spotkania z Janem Pawłem II. W Wiecznym Mieście nie znała jednak wsparcia, więc zaczęła żyć na ulicy, szukając schronienia w pobliżu Bazyliki Matki Bożej Większej i prosząc o jałmużnę. Rankiem 31 stycznia 1983 r., po nocy spędzonej na zimnie, Modesta źle się poczuła. Przechodnie wzywali pogotowie, ale ono nie chciało jej pomóc, bo była brudna i zawszona. Przez 4 godziny kolejne szpitale przekazywały sobie odpowiedzialność za udzielenie jej pomocy. W tym czasie Modesta cały czas leżała na ziemi i cierpiała. Kiedy w końcu przyjechała karetka, kobieta już nie żyła.

Modesta umierała, a ludzie wokół zastanawiali się, co robić. Czy przenieść ją do karetki, dokąd ją zawieźć, czy w ogóle to jest właściwe, czy nie. Krótko mówiąc – dyskutowano o tym, a kobieta umierała... Nasz świat jest pełen dyskusji toczących się bez końca, podczas gdy ludzie, którzy cierpią, nie otrzymują należnej im pomocy. Wszystko jest przedmiotem kłótni, a problem konkretnych rozwiązań w trudnych sytuacjach pozostaje w tle: często głównym celem dyskusji jest przerzucenie odpowiedzialności na kogoś innego.

Solidarni z bezdomnymi

Wspólnota Sant’Egidio była głęboko poruszona historią tej kruchej kobiety, która zmarła z powodu odrzucenia, opuszczenia i pogardy, a te narosły wokół niej niczym spisek. Tragiczna historia Modesty wzbudziła większe zainteresowanie najbiedniejszymi, w jej imię narodził się ruch solidarności z bezdomnymi, który mobilizuje wielu ludzi do odwiedzania – szczególnie w zimnych miesiącach – dworców i innych miejsc, w których żyją bezdomni, i przynoszenia im żywności, gorących napojów, śpiworów i koców. Szuka się też alternatywnych rozwiązań, które pozwoliłyby niektórym przestać żyć na ulicy, ponieważ bezdomność nigdy nie jest nieuniknionym przeznaczeniem. Dobrze wie o tym Armando, który przez 2 lata spał na ławce w parku. – Nie życzę nikomu, nawet psom, spania na ulicy – mówi mężczyzna. Zawsze dawał sobie radę w życiu, pracował jako robotnik, a także w piekarni i drukarni. W czasie pandemii poznali go wolontariusze Sant’Egidio i zaprosili, by skorzystał z prysznica i posiłku w stołówce, a na koniec zaoferowali mu nocleg w Palazzo Migliori, noclegowni przy kolumnadzie na placu św. Piotra, otwartej dzięki inicjatywie jałmużnika papieskiego kard. Konrada Krajewskiego. – Nie zapomnę tego uczucia, gdy po raz pierwszy od lat spałem w ciepłym łóżku – wspomina Armando, który teraz znów zaczął pracować i za własne środki mógł wynająć pokój.

Pamięć o Modeście poszerzyła się w ostatnich latach, dotarła do różnych miast w Europie, w tym w Polsce. Msze św. zostały odprawione m.in. w Warszawie, gdzie wraz z wieloma bezdomnymi przyjaciółmi wspominany był Zenek. Mężczyzna ponad 30 lat żył na ulicy, ale ostatnie 2 lata spędził w mieszkaniu Wspólnoty Sant’Egidio.

Msza św. odprawiona została także w Poznaniu. Tam w ostatnich dniach lista bezdomnych przyjaciół, którzy zmarli, powiększyła się o 50-letniego Piotra.

Te Eucharystie to nie tylko wyraz pamięci i współczucia dla wielu osób doświadczających bezdomności, ale także znak nadziei, że o nich też ktoś będzie pamiętał. To również apel o solidarność z tysiącami ludzi, którzy z różnych przyczyn żyją na ulicach także polskich miast i – zwłaszcza w zimowe dni – potrzebują szczególnej troski i uważności.

Realia i wymówki

Ilu ludzi żyje na ulicach, podczas gdy tysiące domów i budynków stoi pustych? Jest to problem, który dotyka wielu miast na świecie, zarówno bogatych, jak i biednych. Istnieją miasta w zamożnym świecie – takie jak San Francisco – gdzie centralne dzielnice stały się prawdziwymi namiotowymi miastami bezdomnych. Bardzo często organy władzy starają się ukryć rzeczywistość: mieszkania stają się coraz droższe, tymczasem przepaść między tymi, których na nie stać, a tymi, którzy nie mogą sobie na nie pozwolić, się powiększa. To ogromny problem, który – nawet według Organizacji Narodów Zjednoczonych – stał się globalną sytuacją kryzysową. Znalezienie rozwiązań wydaje się prawie niemożliwe. Ale ważna jest też kwestia zwykłej pomocy i empatii wobec cierpiących, których spotykamy także w sąsiedztwie naszych domów. Gdyby każdy wyciągnął do nich swoją dłoń, ten ból byłby choć trochę ukojony. To nieprawda, że jałmużna czy indywidualna pomoc powiększają ubóstwo lub w pewien sposób je stabilizują. Ci, którzy mieszkają na ulicy, najczęściej nie robią tego z wyboru. Oczywiście, gdy od lat żyje się w ten sposób, trudno jest potem wrócić do normalności. Konsekwencją tak twardego życia jest również wiele zaburzeń psychicznych. Pomoc bezdomnym staje się więc formą ludzkiej i społecznej odpowiedzialności tych, którzy troszczą się o własne miasto.

Wciąż potrzebujemy ducha wyobraźni, pełnego hojności, który znajduje rozwiązania i oferuje pomoc. W końcu nie jest tak trudno przynieść chroniący przed zimnem koc czy przekazać żywność. Miasto, które odsuwa ubogich na margines staje się zimne i wrogie dla wszystkich; gdy staje się bardziej hojne, tworzy przyjazną dla wszystkich wspólnotę.

Nie powinniśmy się bać tych, którzy leżą na ziemi, być może na rogu naszej ulicy. Wysłuchanie ich historii, poznanie ich imion – to proste gesty człowieczeństwa, które całemu miastu przynoszą dobre owoce.