Kolegiata wiślicka aż po czasy wczesnonowożytne wymieniana była na trzecim miejscu wśród wszystkich kapituł diecezji krakowskiej, po katedralnej i kolegiackiej sandomierskiej.

Obecnie kapitułę tworzy ponad 80 kanoników: gremialnych, seniorów i honorowych. Dziekanem kapituły jest ks. Jan Iłczyk, scholastykiem ks. Jan Staworzyński, a kustoszem ks. Wiesław Stępień – proboszcz i kustosz sanktuarium w Wiślicy. Pięciu nowych kanoników zostało uroczyście wprowadzonych podczas odpustu 8 września.

Jak informuje ks. prał. Wiesław Stępień, do zadań kanoników, zgodnie ze Statutem Kapituły, należy dbanie o kolegiatę i szerzenie kultu Matki Bożej Łokietkowej, a także ich obecność na ważnych uroczystościach w Wiślicy, co z reguły się dzieje. – Zwykle w listopadzie, a więc już wkrótce, mamy spotkanie podsumowujące rok, z Mszą św. za kanoników zmarłych w ub. roku i za kanonika Jana Długosza, który budując dom, w którym do dzisiaj mieszkają i spotykają się kapłani, prosił o modlitwę – mówi ks. W. Stępień.

Kolegiata wiślicka powstała w drugiej połowie XII wieku i, podobnie jak sandomierska, opatowska i św. Floriana w Krakowie, związana była z osobą Kazimierza Sprawiedliwego, który dokonał reorganizacji miejscowego środowiska kanonickiego i powiększenia o nowe prebendy. Niemniej początki obecności kanoników w Wiślicy wiązały się zapewne już z Henrykiem Sandomierskim (1146-66), uwiecznionym na Płycie Orantów.

Kolegium kanonickie zajmowało się przede wszystkim sprawowaniem kultu na użytek władcy i jego dworu, który to fakt może potwierdzać obecność wśród reliktów architektonicznych – empory zachodniej i krypty grzebalnej z oryginalną Płytą Orantów. Początkowo wspólnota składała się z prepozyta i czterech kanoników, z czasem podzielono majątek wspólny na kilka prebend (kantorię, scholasterię i kustodię). Reforma zgromadzenia kanonickiego musiała odbyć się za zgodą biskupa krakowskiego Gedki, który z czasem otrzymał od księcia prawo patronatu nad miejscową kapitułą. W XIII wieku wzniesiono nowy – większy kościół kolegiacki Trójcy Świętej, lepiej odpowiadający prestiżowi zasiadających w stallach kanoników.

Od 1214 r. znani są z imienia jej członkowie, z 1229 r. pochodzi najstarsza znana pieczęć kapituły, potwierdzająca wezwanie maryjne. Równie wczesne datowanie słynącego łaskami wizerunku Matki Boskiej Łokietkowej potwierdza poziom intelektualny i formację duchową miejscowego środowiska kanonickiego.

Rozbudowa Wiślicy za Kazimierza Wielkiego połączona z budową wspaniałej halowej kolegiaty gotyckiej (zakończono ją w 1350 r.), a w XV stuleciu budowa dzwonnicy i domu wspólnego wikarych, tzw. Domu Długosza, zasoby bogatego księgozbioru średniowiecznego, fakt zasiadania w kościelnych stallach kanoników krakowskich – nierzadko profesorów krakowskiej uczelni i krakowskich kanoników katedralnych, stanowią dowód na znaczenie Wiślicy.

W 1819 r. kapituła została skasowana, a Wiślica utraciła prawa miejskie. Mimo to odbywały się posiedzenia kanoników. 105 lat musiało minąć, aby po odbudowie ze zniszczeń wojennych z 1915 r. i dzięki staraniom bp. Augustyna Łosińskiego, Stolica Apostolska przywróciła kościołowi w Wiślicy tytuł kolegiaty i aby odnowiono Kapitułę Wiślicką. Instalacja nowych kanoników odbyła się 7 września 1924 r. i trwa rokrocznie po dziś dzień, najczęściej w czasie opustu Narodzenia Matki Bożej 8 września. W 1974 r. kard. Karol Wojtyła przewodniczył uroczystościom 50-lecia odnowienia kapituły, o czym informuje tablica znajdująca się pod chórem, na południowej ścianie bazyliki.