„Czytelnikowi pozdrowienie w Panu! Pod górami karpackimi położona jest wieś zwana Zakopane, której mieszkańcy należeli od najdawniejszych czasów częścią do parafii Czarny Dunajec, częścią do Kościoła Szaflarskiego, który był filią nowotarskiego”.

Ks. Józef Stolarczyk, duchowny z Wysokiej k. Jordanowa, taternik, słusznej postury „apostoł Zakopanego”, a przede wszystkim pierwszy proboszcz zakopiańskiej parafii, tak oto rozpoczynał swoją kronikę parafialną – zapis tego, co w życiu jego i miejscowych górali było ważne i warte zapamiętania. Ks. Stolarczyk nie tylko pozostawił po sobie ważne dziś dla miasta źródło historyczne. Przybywszy wówczas na oddaloną od świata wieś, wzmocnił wiarę jej mieszkańców, upowszechnił edukację i przyczynił się do rozwoju ruchu turystycznego.

Miły i serdeczny, rozmiłowany w górach

Urodził się 12 lutego 1816 r. W 1842 r. otrzymał święcenia kapłańskie w Tarnowie, pełnił też posługę w Makowie Podhalańskim i Nowym Targu. Gdy w Zakopanem (przynależącym już wtedy do parafii w Chochołowie i Poroninie) utworzono nową parafię, został na przełomie 1847 i 1848 r. wyznaczony na jej proboszcza. Ks. Stolarczyk zastał na miejscu ludność o dość osobliwym usposobieniu. W swej kronice notował: „Lud na pół dziki, chytry i chciwy, którzy zbiegali się koło mnie, aby coś zyskać, nie z nauki, ale z grosza”. Według niego, wśród górali „mało kto «Ojcze nasz» uczciwie zmówić potrafił (…) pomimo że tak w Chochołowie, jako i Poroninie mieli najgorliwszych pasterzy, ale dla oddalenia mało kiedy, po większej części raz lub dwa razy na rok zajźreli do kościoła”.

Nowy proboszcz zrobił wszystko, by ten stan odmienić. Zżył się ze swoimi parafianami, chodząc od domu do domu, rozmawiając i namawiając do uczęszczania na Mszę i przystępowania do spowiedzi. Co wieczór odwiedzał inną rodzinę, będąc też zapraszanym na wszystkie ważne uroczystości. W trakcie Mszy św., by nie zniechęcić opornych górali, pozwalał im palić na chórze fajki w trakcie długich kazań. Te zaś wygłaszał gwarowym językiem w sposób prosty, przystępny, tak by jak najlepiej przedstawić wiernym płytko zakorzenione w nich dotychczas prawdy wiary. W artykule opublikowanym w książce „150 lat organizacji parafialnej w Zakopanem 1847 – 1997”, ks. Józef Bendyk tak charakteryzował pierwszego zakopiańskiego proboszcza: „Przyzwyczajony do biedy (…). Z usposobienia miły i serdeczny – miał duże poczucie humoru. Rozmiłowany w górach i przyrodzie tatrzańskiej. To ułatwiało mu zrozumienie ludzi, wśród których żył i skłaniało go do pomagania im w potrzebach materialnych i duchowych”.

Twórca cywilizacji, taternik

– To jedna z najwybitniejszych postaci z historii Zakopanego, z jaką zetknąłem się po przyjeździe na Podhale. Można powiedzieć, że był tutaj twórcą cywilizacji. Nazywano go apostołem Zakopanego i dobrze oddaje to jego rolę. Był też nie tylko historiografem, ale i propagatorem turystyki – opowiadał dr Maciej Pinkwart, historyk Zakopanego, podczas prelekcji w willi „Koliba”, zorganizowanej z okazji 200. rocznicy urodzin ks. Józefa Stolarczyka.

Zasług pierwszego proboszcza można wymienić wiele. W 1848 r. założył szkołę parafialną, a w 1860 r. jej filię na Olczy. Dzięki jego staraniom powstała, obok drewnianego kościółka, pierwsza w Zakopanem nekropolia – cmentarz na Pęksowym Brzyzku, dziś pomnik historii i miejsce pochówku wielu wybitnych osób. Rozpoczął też budowę nowego kościoła przy Krupówkach. Kamień zwozili tam górale m.in. w ramach zadanej przez proboszcza pokuty. Nie tylko skutecznie ewangelizował i edukował. Poza swą duszpasterską działalnością, oddawał się swej pasji – taternictwu. Brał udział w wielu górskich wyprawach, niemal zawsze w towarzystwie pierwszych góralskich przewodników. Często wędrowali z nim inni, w tym dr Tytus Chałubiński. Ks. Stolarczyk dokonał jednych z pierwszych wejść m.in. na Świnicę, Lodowy Szczyt i Gerlach. Przed wejściem na ten ostatni odnotowywał w kronice: „byłem już na wszystkich szczytach, oprócz jeszcze Gerlachowskiego, i poznałem całe Tatry”. Był współzałożycielem Towarzystwa Tatrzańskiego, pierwszej polskiej organizacji turystycznej. Pisał o swych wycieczkach i miłości do gór: „rozpatrzywszy się na wszystkie strony, wpadłem w prawdziwe zdumienie nad tymi cudami Bożymi, które się roztaczały przed moim okiem. Wtedy przyszły mi na myśl owe piękne słowa naszego nieodżałowanego wieszcza Pola: «I nic nad Boga!»”.

Zmarł w 1893 r. Pozostawił po sobie nie tylko umiejących czytać i modlić się parafian, ale i ziemię na nowo połączoną z wiarą i Kościołem.