W maju 2024 r. zostały przyjęte przez Papieską Komisję ds. Ochrony Małoletnich „Uniwersalne wskazania dla Wytycznych” (UGF), które w 10 punktach określają wskazania, jakie powinny zostać uwzględnione przy tworzeniu standardów ochrony osób małoletnich i bezbronnych w Kościołach lokalnych. Wytyczne te mają pomóc w skuteczniejszych działaniach środowisk kościelnych na rzecz osób skrzywdzonych.

Standardy UGF dotyczą m.in. weryfikacji przyszłych kapłanów i ich przygotowania w zakresie prewencji i ochrony najmłodszych. Jest też m.in. wskazanie, że w każdym seminarium duchownym powinna być przeszkolona osoba, która przyjmowałaby zgłoszenia związane z wykorzystaniem seksualnym lub innymi nadużyciami. Aktywne ma być też zaangażowanie osób skrzywdzonych w budowanie bezpiecznego systemu prewencji - od m.in. przygotowania prewencyjnych kursów e-learningowych po opracowanie materiałów potrzebnych do wdrożenia standardów ochrony.

Papieska Komisja w formie programu pilotażowego postanowiła przeprowadzić szkolenia na temat owych wytycznych w pięciu krajach, po jednym reprezentującym każdy kontynent. Za zgodą przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski abp. Tadeusza Wojdy, do projektu pilotażowego przystąpiła Polska, a na kierującego tym programem wyznaczono o. Adama Żaka SJ, koordynatora KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży.

Jednym z elementów zapoznania się z owymi "Uniwersalnymi wskazaniami" było szkolenie przeprowadzone dla polskich biskupów, które odbyło się w Pałacu Arcybiskupów Warszawskich. Dzięki niemu możliwe było ocenienie i otrzymanie swoistej "informacji zwrotnej" na temat założeń zawartych w UGF ze strony członków Episkopatu Polski. Szkolenie prowadziła Ewa Kusz z Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich.

- Dokument Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich daje konkretne wskazania. Dotyczy nie tylko samej procedury postępowania w przypadkach oskarżeń osób duchownych o krzywdzenie małoletnich, ale też obudowania całego systemu prewencji, który będzie wspomagał przede wszystkim relację wobec osób skrzywdzonych i jednocześnie ich odpowiedzialność za współpracę w budowaniu środowisk kościelnych jako bezpiecznych miejsc dla dzieci i młodzieży - powiedział KAI Prymas Polski abp Wojciech Polak, delegat KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży.

Szkolenie w Warszawie było drugim z trzech takich spotkań dla biskupów (pierwsze odbyło się na południu Polski, trzecie zaplanowano w Gdańsku) - poinformował abp Polak. Biskupi zapoznali się z tekstem "Wskazań dla wytycznych" oraz z tym, jak przekładają się one na przygotowywany przez Kościół w Polsce projekt nowych wskazań dotyczących postępowania i troski o ochronę dzieci i młodzieży. Od lata 2024 r. we współpracy z Papieską Komisją są bowiem przygotowywane nowe "Wytyczne KEP" poszerzone o "Wskazania do Uniwersalnych Wytycznych" opracowane przez Komisję.

Szkolenia te - zaznaczył Prymas - są ponadto swego rodzaju kontynuacją a nawet dopełnieniem działań, które Kościół w Polsce podejmował przy wdrażaniu w swoich strukturach wymagań stawianych przy wejściu w życie tzw. Ustawy Kamilka.

- Księża biskupi wzięli w szkoleniu czynny udział, wypowiadali się w wielu kwestiach. Myślę, że zebraliśmy dość duży materiał, który zostanie przesłany Papieskiej Komisji ds. Ochrony Małoletnich, ponieważ o taki rezonans ze strony Kościoła w Polsce zostaliśmy poproszeni - dodał abp Polak. Zaznaczył, że choć obecność na spotkaniu nie była dla biskupów obowiązkowa, jednak odpowiedź na zaproszenie była znacząca. W pierwszym szkoleniu wzięło udział ponad 20 hierarchów, dziś w Warszawie - ponad 30.

O tym, dlaczego przygotowywane są „Uniwersalne wskazania dla Wytycznych” i co je odróżnia od już istniejących w Kościele w Polsce zasad postępowania w sprawach dotyczących osób skrzywdzonych powiedział też o. Adam Żak SJ, koordynator KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży.

- W ramach szkolenia mamy tu do czynienia z dzieleniem się tym, czego szereg Kościołów lokalnych w różnych krajach już się nauczyło. Kościoły te przeszły różne kryzysy, ale udało im się opracować i wdrożyć procedury prewencji i ochrony dzieci i młodzieży. Te wypracowane sposoby postępowania zmieniły i zmieniają mentalność zarówno biskupów, duchowieństwa i wiernych świeckich - powiedział KAI o. Adam Żak SJ.

Przyjęte przez polskich biskupów w 2014 r. "Wytyczne dotyczące wstępnego dochodzenia kanonicznego w przypadku oskarżeń duchownych o czyny przeciwko szóstemu przykazaniu Dekalogu z osobą niepełnoletnią poniżej osiemnastego roku życia", opracowane po liście okólnym Kongregacji Nauki Wiary z 2011 r., były skoncentrowane na zgłoszeniach, czyli - wskazuje o. Żak - aspekcie bardziej proceduralnym. Wskazywały m.in. jak przeprowadzić dochodzenie wstępne i jak ma przebiegać relacja z organami państwa w rozwiązywaniu tych spraw.

- Wytyczne z 2014 r. zawierają szereg norm i kierunków postępowania, które wtedy były bardzo istotne ze względu na falę zgłoszeń i która co rusz pojawiała się w wielu krajach, ale także ze względu na próżnię prawną i próżnię doświadczenia w Kościele w Polsce. Ten czas, polegający wyłącznie na reagowaniu na zgłoszenia, już minął. Teraz chodzi o to, aby utrwalać zmianę mentalności oraz otwartość nie tylko na osoby skrzywdzone, ale i na uczenie się od nich i wyciąganie wniosków z tego bolesnego doświadczenia dla wspólnoty Kościoła i społeczeństwa. A ponadto chodzi o wdrożenie takich sposobów postępowania, które pomogą budować środowiska bezpieczne a prewencja będzie miała znacznie wyższą rangę niż to było do tej pory - wyjaśnia o. Adam Żak.

Jego zdaniem, owe wytyczne "to dobry dokument, którego dziś nie możemy się wstydzić", jednak był on bardziej skupiony na kwestiach podziału kompetencji i obowiązków oraz kolejności procedur wymaganych w postępowaniach dotyczących zgłoszeń. - To wszystko oczywiście pozostaje, wzbogacone o nowelizacje, które wprowadzała Stolica Apostolska przez te lata od Jana Pawła II do Franciszka, ulepszając aparat prawny Kościoła. Równocześnie jednak wiadomo, że nie chodzi tylko o prawo, ale o coś więcej: aby wspólnoty kościelne, diecezje, zgromadzenia zakonne i wspólnoty wiernych świeckich były miejscami bezpiecznymi a najmłodsi byli tu dla nas najważniejsi - dodał koordynator KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży.

„Uniwersalne wskazania dla Wytycznych” - podkreśla o. Żak SJ - kładą zatem akcent na nowe treści, nie są prostym "obudowaniem czegoś, co już było". - Nie możemy przecież petryfikować systemu, który już istnieje, choć jest istotne, że ów system reagowania się rozwinął. Dzięki temu byliśmy w stanie zareagować na pojawienie się pierwszej ustawy w Polsce na temat ochrony małoletnich, czyli tzw. Ustawy Kamilka. Byliśmy praktycznie gotowi, wiemy o co chodzi. To był m.in. powód, dla którego Papieska Komisja ds. Ochrony Małoletnich wybrała Polskę do tego pilotażowego projektu - powiedział jezuita.

Oprócz szkolenia dla biskupów zaplanowane jest także szkolenie dla wyższych przełożonych żeńskich i męskich zgromadzeń zakonnych.

W formule online w szkoleniach wzięli już też udział diecezjalni delegaci ds. ochrony dzieci i młodzieży, duszpasterze i kuratorzy oraz osoby odpowiedzialne za prewencję i koordynatorzy Fundacji Świętego Józefa. - Oni też mieli możliwość wypowiedzenia się co do konkretnych punktów tych proponowanych wytycznych, aby one potem - przepracowane przez Papieską Komisję ds. Małoletnich - mogły zostać zaproponowane przez Ojca Świętego również w innych wspólnotach kościelnych - wyjaśnił abp Wojciech Polak.